Als in de openbaarheid komt dat gezaghebbende personen met een voorbeeldfunctie ruw zijn omgesprongen met de waarheid, moet ik denken aan een bestuursvoorzitter van een uitgeverij. Hij legde het woon-werkverkeer van het Gooi naar Amsterdam af in een Ferrari. Hij begreep dat hij zich met een auto van dat kaliber beter niet kon vertonen op het parkeerterrein van een onderneming die moeite had om het hoofd boven water te houden. Daarom had hij in de buurt een garagebox gehuurd en legde de laatste kilometers af in een BMW die hij daar had gestald. Dat leverde ook commentaar op, maar dat viel in de vergoelijkende categorie: Ach, typisch XXXX, je weet hoe XXXX is…
Dit voorbeeld sluit aan op wat ik een mediatrainer tegen zijn trainees heb horen zeggen: Je mag nooit liegen, wat niet wil zeggen dat je altijd alles moet vertellen. Nee, je liegt niet als je zegt dat je in een BMW naar je werk rijdt.
Als je al leugenaar door de mand valt
Het gebod om niet te liegen, was niet ingegeven door een hoog moreel besef, maar vooral door pragmatische overwegingen. Als je als leugenaar toch door de mand valt, en dat gebeurt onherroepelijk, lijdt je meer pijn en berokken je je organisatie meer schade dan wanneer je toegeeft fout te zijn geweest. Die uitleg klinkt logisch en komt zelfs bemoedigend over als je een mediatraining volgt, omdat je iets in de openbaarheid moet opbiechten. Maar een sluipmoordenaar die het voorzien heeft op een reputatie stop je niet met woorden. Hoe oprecht die ook klinken.
Natuurlijk, het siert iemand als hij een leugen toegeeft en daarvoor ook zijn excuses aanbiedt. Het is een daad van goed fatsoen. Maar je hebt jezelf intussen wel gekwalificeerd als een leugenaar en dat negatieve gedrag werkt als zoutzuur op de reputatie van een organisatie.Gedrag en houding zijn belangrijke, doorslaggevende bewijzen dat een organisatie haar reputatie serieus neemt en waarmaakt. Waarbij leidinggevenden een dubbelrol vervullen: ook die van boegbeeld; zij zijn de spiegel met het goede voorbeeld, Als zo iemand een leugenaar blijkt te zijn, schaadt hij het vertrouwen, zowel bij de medewerkers als bij de externe doelgroepen. En daarmee ook zijn gezag.
Je kunt erop speculeren dat het publiek dankzij een korte spanningsboog en een ruim aanbod aan schandalige zaken snel vergeet. Maar vroeger of later kan er altijd een moment komen, waarop iemand teruggrijpt op wat in het verleden heeft gespeeld en wat in het collectieve geheugen is opgeslagen. Een leugen is een hardnekkige volger.
Bij het opbiechten van een leugen is de kans groot dat een crisisteam wordt ingezet om de schade zoveel mogelijk te beperken en met kunst- en vliegwerk te proberen van de nood een deugd te maken. Het beste advies gaf mijn moeder al: bezint eer ge begint