Jip en Janneke zijn van aandoenlijke ukkepukken uitgegroeid tot vaandeldragers van eenvoudige en begrijpelijke taal. Dat is handig om het probleem herkenbaar te maken, maar het is niet terecht. Voor mij staan zij veel meer voor het resultaat van schrijven voor een doelgroep. En dat vergt meer dan alleen maar korte zinnen schrijven en eenvoudige woorden gebruiken. Jip en Janneke sluiten niet alleen door het taalgebruik goed aan bij de lezers, maar ook door het wereldje waarin zij leven en hun belevenissen. Voor volwassenen schreef Annie M.G. Schmidt heel anders, maar met die laconieke, verbaasde vorm van humor als constante factor. In Minoes staat meer tekst, staan langere zinnen en aanhalingstekens en dat is net zo leesbaar als Jip en Janneke
Het hanteren van taalniveaus en formules voor het bepalen van de leesbaarheid van een tekst heeft een alibifunctie gekregen. Je controleert je tekst, schrapt hier en daar wat woorden en hakt een paar zinnen in tweeën en, kijk eens aan, nu is het een leesbare tekst. De ervaring leert helaas dat ook een leesbare tekst een hoop onzin kan bevatten of een onbegrijpelijke boodschap. Een leesbare tekst volstaat voor het etiket op een pot jam of de opsomming van vergunningen die bij de gemeente zijn aangevraagd.
De meeste teksten moeten tot een actie leiden
Teksten dienen vaak een doel of moeten tot een actie leiden: helpen een communicatiestrategie of pr-plan te realiseren, een afspraak maken, een voorlichtingsbijeenkomst bezoeken, een verplichting nakomen, op tijd bezwaren maken, je auto een paar dagen op een andere plek parkeren. Voor het schrijven van een overtuigende tekst bestaat geen formule met een gegarandeerd resultaat. Die moet je ook niet namens de afzender schrijven, maar namens de doelgroep. En dat begint met een ontdekkingsreis. Met wat heel voordehand liggend zou moeten zijn: het formuleren van de kernboodschap. Wat moet je vertellen, voor wie en waarom? Je moet je doelgroep personifiëren, sorry, als persoon voorstellen. Ooit werd Elsevier geschreven voor de notaris in Zutphen. Bij de Libelle denk ik aan mijn tante Ma. Ambtenaren in Zaanstad kennen vast wel een inwoner die de boodschap moet begrijpen. De ontdekkingsreis moet argumenten opleveren om de doelgroep te overtuigen en weerstanden zichtbaar maken, waarmee je rekening moet houden. Schrijven is niet alleen schrappen, maar vooral verzamelen en de ontvanger aanspreken alsof je hem/haar kent.
Natuurlijk is het vanzelfsprekend dat ambtenaren, en zij niet alleen, behoorlijk kunnen schrijven en onder woorden kunnen brengen waar ze mee bezig zijn. Het is al een hele winst als zij zich daarvan bewust zijn. Maar effectief en doelgericht schrijven is een vak dat je het beste kunt toevertrouwen aan tekstschrijvers. Er zijn bedrijven die zich bewust zijn van het belang van goed taalgebruik en dat met de tone of voice tot onderdeel hebben gemaakt van hun identiteit en huisstijl. Ikea en Albert Heijn zijn daarvan voorbeelden. Als je een ei kunt bakken, ben je in staat om op een smakelijke manier je honger te stillen, maar daarmee ben je nog lang geen kok.